Απελλής

I

(Κολοφών 380/370 – Κως περ. 330 π.Χ.). Ζωγράφος. Οι διηγήσεις σχετικά με τον Α. είναι πλούσιες και δίνουν πολλές λεπτομέρειες και για τη ζωή και για το έργο του. Όμως, η επιστημονική έρευνα της εποχής μας, παρά την προσπάθειά της να απομονώσει έργα της αρχαιότητας με τον απόηχο της τέχνης του Α., δεν το κατόρθωσε. Υπήρξε πάντως –συμφωνούν σε αυτό όλες οι αρχαίες πηγές– o σπουδαιότερος ζωγράφος του 4ου αι. π.Χ. Ζωγράφος ήταν και ο αδελφός του Κτησίοχος, που αναφέρεταιπως υπήρξε μαθητής του.

Ο Α. μαθήτευσε κοντά στον Έφορο και αρκετά νέος πήγε στη Σικυώνα όπου έγινε μαθητής του Παμφίλου. Ο δεύτερος αυτός δάσκαλός του τον σύστησε, όπως φαίνεται, στη βασιλική αυλή της ιδιαίτερης πατρίδας του Μακεδονίας, όπου εγκαταστάθηκε ο Α. για πολλά χρόνια και έγινε o ευνοούμενος ζωγράφος της βασιλικής οικογένειας, κυρίως όμως του Μεγάλου Αλεξάνδρου, ο οποίος μόνο στον Α. φαίνεται ότι δεχόταν να ποζάρει για να του φιλοτεχνεί τις επίσημες προσωπογραφίες του, όπως αντίστοιχα στον Λύσιππο για τους ανδριάντες του.

Ο Α. αναφέρεται ότι ακολούθησε τον Αλέξανδρο στην εκστρατεία του και εγκαταστάθηκε από το 334 π.Χ. στην Έφεσο όπου υπήρχαν, κατά τις πληροφορίες των αρχαίων πηγών, τα περιφημότερα έργα του. Για μικρά διαστήματα έμεινε στην Κω, στη Ρόδο και στην Αλεξάνδρεια.

Από τα έργα του Α. δεν σώθηκε κανένα. Ήταν ονομαστός για την εργατικότητά του (κατά την παράδοση, έλεγε «καμιά μέρα χωρίς να σύρω γραμμή»), για την ανεκτικότητα και την ηπιότητά του αλλά και για την ευμένειά του απέναντι στην καλοπροαίρετη κριτική. Αρκετά από τα πολυάριθμα αρχαία ανέκδοτα που αναφέρονται σε αυτόν δείχνουν ότι είχε εξαίρετη αίσθηση του χιούμορ, χωρίς ποτέ να γίνεται δηκτικός. To περιφημότερο έργο του ήταν η Αναδυόμενη Αφροδίτη, που βρισκόταν αρχικά στο Ασκληπιείο της Κω και έπειτα στον ναό του Καίσαρα στη Ρώμη. Ονομαστές ήταν και διάφορες προσωπογραφίες του Μεγάλου Αλεξάνδρου που είχε φιλοτεχνήσει καθώς και ένα έργο του όπου ο Αλέξανδρος κρατούσε κεραυνό σαν Δίας. Από τα άλλα έργα του αναφέρονται στις αρχαίες πηγές προσωπογραφίες του Φιλίππου, του μονόφθαλμου Αντιγόνου, πατέρα του Δημητρίου του Πολιορκητή, της Παγκάσπης, παλλακίδας του Αλέξανδρου, μία αλληγορική παράσταση με τίτλο Συκοφαντία (το έργο περιγράφει ο Λουκιανός και ήταν αποτέλεσμα της οργής του καλλιτέχνη για την κατασυκοφάντησή του από τον ομότεχνό του Αντίφιλο, στον βασιλιά Πτολεμαίο A’ της Αιγύπτου), η Άρτεμις με τη συνοδεία της, ο τραγικός ηθοποιός Γοργοσθένης κ.ά.

Από το πλήθος των πληροφοριών και των ανεκδότων που αναφέρονται σε αρχαίες πηγές (όχι πάντα αξιόπιστες), μπορεί να θεωρηθεί βέβαιο πως ο Α. απέδιδε ιδιαίτερη σημασία στο περίγραμμα των μορφών και στη φωτοσκίαση για τη διάπλαση των όγκων· ιδιαίτερο ενδιαφέρον φαίνεται ότι έδειχνε για το ζωντανό μοντέλο. Ο Πλίνιος αναφέρει ότι o Α. χρησιμοποιούσε μόνο τα τέσσερα βασικά χρώματα, άσπρο, κίτρινο, κόκκινο και μαύρο, όμως η πληροφορία αυτή δεν φαίνεται σωστή, αφού την εποχή εκείνη ήταν γνωστό και το γαλάζιο αλλά και το πράσινο, ενώ από την άλλη πλευρά έρχεται σε αντίθεση με μία άλλη πληροφορία που αναφέρεται στον χρωματικό πλούτο των έργων του μεγάλου ζωγράφου.

Στην καλλιτεχνική όραση του Α. πήραν ιδιαίτερη θέση οι μεγάλες ιστορικές μορφές των χρόνων του, που τις απεικόνισε με εξαιρετική επιτυχία. Ορισμένες αλληγορικές μορφές ή συνθέσεις που φαίνεται να ζωγράφισε, όπως στην περίπτωση της Συκοφαντίας, ξεκινούσαν από δικά του έντονα αισθήματα. Φαίνεται ότι ζωγράφιζε όχι μονάχα πρόσωπα αλλά και συνθέσεις. Ο Α. με το πνεύμα και τις φόρμες που έδωσε η ζωγραφική του –σύμφωνα πάντοτε με τις γραπτές πηγές που διαθέτουμε– υπήρξε ο συνεχιστής της παλαιότερης ιωνικής παράδοσης στην απόδοση της ανθρώπινης μορφής, αλλά ταυτόχρονα εγκαινίασε και νέες λύσεις στα ζωγραφικά προβλήματα της εποχής του και αναζήτησε νέες τεχνικές λύσεις.

II

(μέσα 1ου αι. π.Χ.).Γιατρός. Έγραψε ένα βιβλίο για τα βότανα. Λεγόταν και Απελλάς.

III

Όνομα δύο επισκόπων των πρώτων χριστιανικών χρόνων.

1. Χριστιανός στη Ρώμη (1ος αι. π.Χ.). Σύγχρονος του Παύλου, ο οποίος και τον αναφέρει στην προς Ρωμαίους επιστολή του. Αργότερα, όπως πιστεύεται, έγινε επίσκοπος Σμύρνης. H μνήμη του τιμάται στις 10 Σεπτεμβρίου.

2. Ένας από τους 70 αποστόλους. Μνημονεύεται και ως επίσκοπος Ηρακλείας της Θράκης. Η μνήμη του τιμάται στις 31 Οκτωβρίου.

IV

(β’ μισό 2ου αι. μ.Χ.). Αρχηγός χριστιανικής αίρεσης και εκκλησιαστικός συγγραφέας. Έζησε στη Ρώμη και την Αλεξάνδρεια και υπήρξε μαθητής του αιρετικού Μαρκίωνα του Ποντικού. Η διδασκαλία του βασίζεται στην ύπαρξη μόνο ενός θεού (αντίθετα από τον δάσκαλό του που πίστευε σε δύο αρχές των όντων). Πρόκειται για θεό αγαθό, δημιούργημα του οποίου είναι άλλος θεός, όχι αγαθός, που δημιούργησε τον κόσμο σύμφωνα με την κακή του φύση. Ο Α. πίστευε στην πραγματική ενανθρώπιση του Χριστού (που είναι γιος του αγαθού θεού), όχι όμως και στην ανάστασή του. Για την ενσάρκωσή του δίδασκε ότι δεν έγινε από την Παρθένο Μαρία, αλλά από τα τέσσερα στοιχεία της φύσης, στα οποία και διαλύθηκε το σώμα του μετά τη σταύρωση και τον θάνατό του. Όπως αναφέρει ο Λατίνος εκκλησιαστικός συγγραφέας Τερτυλλιανός, η διδασκαλία του Α. στηριζόταν στις αποκαλύψεις της Φιλουμένης (κάποιας μάγισσας στη Ρώμη με την οποία συνδεόταν) οι οποίες και περιέχονταν στο σύγγραμμά του Φανερώσεις. Άλλο ιδιαίτερα ενδιαφέρον σύγγραμμά του ήταν οι Συλλογισμοί, όπου αμφισβητούσε την αλήθεια του περιεχομένου της Παλαιάς Διαθήκης καθώς και την άποψη ότι πρόκειται για θεία αποκάλυψη. Και τα δύο έργα του χάθηκαν.